Deze gastblog is geschreven door onze ONE Jeugdambassadeur Veerle Blokhuis
Het coronavirus heeft voor veel verandering gezorgd in de wereld. De verschillende maatregelen die wereldwijd worden ingezet om de pandemie te bestrijden hebben niet alleen effect op ons dagelijks leven, maar kosten ook geld. In Afrika betekent dit dat veel landen extra hebben moeten lenen om hun gezondheidszorg overeind te houden en om de binnenlandse economie te kunnen steunen. Hierdoor neemt het risico toe dat landen hun schulden niet kunnen betalen en zijn veel Afrikaanse landen beperkt in hun financiële middelen om de gevolgen van de pandemie te bestrijden. In deze driedelige serie gaan we in op de economische impact van corona in Afrika. Dit tweede deel gaat in op de gevolgen en de risico’s van toenemende schulden als gevolg van de coronacrisis.
Toenemende schulden
Een hoge schuldenlast was ook vóór de coronacrisis al een probleem in veel Afrikaanse landen. Gemiddeld lag de hoogte van de schulden in Afrika tussen 2017 en 2019 op zo’n 60% van het bbp. Echter, met de sterke daling in economische activiteit als gevolg van de coronacrisis krompen de inkomsten van Afrikaanse overheden, juist wanneer extra uitgaven nodig zijn om de pandemie te bestrijden en om de toenemende armoede tegen te gaan. Hierdoor verdubbelde het verschil tussen uitgaven en inkomsten van Afrikaanse overheden, wat ook vóór de coronacrisis al negatief was, en bereikte Afrika in 2020 een historisch hoog begrotingstekort van 8,4% van het bbp. Naar verwachting stijgt de gemiddelde overheidsschuld in Afrika door dit tekort in 2021 naar tussen de 70 en 75% van het bbp. Vooral in landen die sterk afhankelijk zijn van toerisme en de export van grondstoffen zal de schuld sterk groeien.
Gevolgen en risico’s
De extra schulden die Afrikaanse landen nu opbouwen vergroten het risico dat ze deze niet af kunnen betalen. Aan het eind van 2020 liepen 14 van 32 geanalyseerde Afrikaanse landen al veel risico op het niet kunnen afbetalen van hun schulden. In 16 van deze landen was dit risico redelijk en slechts in twee landen was het risico laag. Een mogelijk gevolg hiervan is dat lenen in de toekomst voor Afrikaanse landen moeilijker en duurder wordt, waardoor ook de financiële druk van de afbetalingen toeneemt. Hoe groter het risico is dat een land haar schulden niet kan afbetalen, hoe hoger de rente namelijk zal zijn.
De hoge bedragen die landen kwijt zijn aan het afbetalen van hun schulden vergroten niet alleen het risico dat ze niet meer aan hun schuldbetalingen kunnen voldoen, maar beperken ook de mogelijkheden die overheden hebben om de gevolgen van de pandemie te bestrijden. Hoe meer een overheid kwijt is aan het afbetalen van haar schulden, hoe minder zij te besteden heeft aan investeringen in de gezondheidszorg en sociale beschermingsprogramma’s. Zo was voor Zambia de financiële druk van haar schulden al zo hoog opgelopen dat zij in november 2020 als eerste Afrikaanse land tijdens de coronacrisis niet meer kon voldoen aan haar maandelijkse schuldbetalingen. Het bbp kromp hier met 4,9% als gevolg van de coronacrisis en schulden stegen van 91,6% van het bbp in 2019 naar 104% van het bbp in 2020. In Zambia waren de schuldbetalingen zo hoog dat het land tijdens de pandemie vier keer zoveel geld uitgaf aan het afbetalen van haar schulden dan aan gezondheidszorg.
Schuldverlichting
De situatie in Zambia en het risico dat andere Afrikaanse landen zullen volgen laat zien dat het blijven afbetalen van schulden tijdens de coronacrisis voor veel landen niet haalbaar is. Om deze reden hebben de G20 landen (landen met veel invloed in de internationale economie) aangeboden om de schuldverplichtingen van een aantal landen aan leden van de G20 op te schorten tot eind 2021 (Wheatley 2021). Dit aanbod geldt ook voor 38 Afrikaanse landen, waaronder Zambia. Hiermee komt er in elk geval voor nu geld vrij waarmee Afrikaanse landen de impact van de coronacrisis kunnen beperken en bestrijden. Schulden worden echter niet kwijtgescholden en de G20 heeft aangegeven dat schulden na 2021 niet nogmaals opgeschort zullen worden. Om alle gevolgen van de coronapandemie te bestrijden zal meer nodig zijn. Afrika heeft op dit moment slechts 2% van alle coronavaccins en zal hierdoor mogelijk pas in 2024, wanneer schuldbetalingen aan de G20 alweer in volle gang zijn, volledig gevaccineerd zijn. De kans is dus groot dat de gevolgen van de toegenomen schulden door veel landen in Afrika nog lang ervaren worden.
