Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd door L’Obs op 18 maart 2022.
De gevolgen van Vladimir Poetins oorlog in Oekraïne maken nu al deel uit van ons dagelijks leven. Terwijl dit conflict ons continent heeft verenigd in zijn afwijzing van een oorlog aan de grenzen, onderwerpt het de Europese landen ook aan gevolgen waarvan we de omvang nog maar net beginnen te begrijpen. De oorlog heeft een vluchtelingenstroom van meer dan 3 miljoen mensen veroorzaakt. Bijna 8 miljoen mensen zullen rechtstreeks het slachtoffer worden van de humanitaire crisis die in het land dreigt. Het economisch isolement van Rusland zal de grondstoffenmarkten, die goed zijn voor 60% van de Russische export, destabiliseren. De brandstofprijzen aan de pomp hebben al recordhoogten bereikt. Door de prijsvolatiliteit zal de inflatie die we sinds 2021 kennen, waarschijnlijk toenemen. De bezorgdheid over de koopkracht is tijdens de Franse presidentsverkiezingen naar voren gekomen. De groeivooruitzichten zijn naar beneden bijgesteld.
Stijgende landbouwprijzen
Maar deze gevolgen, die nu al zorgwekkend zijn, blijven niet beperkt tot Europa. Het zou een ernstige misvatting zijn om met een kortzichtige blik naar het conflict te kijken, om de toekomst alleen van dichtbij of op korte termijn te zien. De meest kwetsbare landen, in de eerste plaats die in Afrika, die al twee jaar verzwakt zijn door de pandemie waarvan zij nog steeds niet hersteld zijn, en door de vertragingen en mislukkingen van de wereldwijde vaccinatiecampagne, zullen inderdaad hoge tol moeten betalen voor de oorlog in Oekraïne.
Nu de oorlog woedt in de graanschuur van de wereld, lopen zij een groot risico op een voedselcrisis. Rusland en Oekraïne alleen al leveren een derde van de tarwe in de wereld en 24% van de gerst in de wereld. Rusland heeft meer landbouwgrond dan alle landen van Europa samen, en Oekraïne heeft de meeste akkerbouwgrond van Europa. Maar niet alleen zullen de door de oorlog getroffen landbouwgebieden hun productie zien dalen, ook de sluiting van de havens van Marioepol en Odessa en het isolement van Rusland zullen de uitvoer tot stilstand brengen.
Risico op hongersnood
Verstoringen van de bevoorrading en tekorten zijn te vrezen. En alsof dat nog niet genoeg is, zullen de stijgende kosten van landbouwmeststoffen, waarvan kaliumchloride een belangrijk bestanddeel is, en waarvan Rusland de op twee na grootste exporteer ter wereld is, de opbrengst van de binnenlandse productie verminderen. Een ander kettingreactie op de voedselprijzen is dat het einde van de Oekraïense export van zonnebloemolie, die 46% van de wereldproduktie vertegenwoordigde, de kosten van palmolie heeft doen stijgen, ook al is palmolie een fundamenteel voedselingrediënt in West-Afrika.
De oorlog in Oekraïne zal het risico op hongersnood doen toenemen, wat nu al 44 miljoen mensen wereldwijd bedreigt. Het zal ook het reactievermogen verzwakken van het Wereldvoedselprogramma, dat de helft van het graan dat het uitdeelt als reactie op humanitaire crises uit Oekraïne ontvangt. Het risico van voedselrellen of opstanden over de snel stijgende kosten van levensonderhoud, krachtige factoren voor politieke destabilisatie in kwetsbare landen, is nu werkelijkheid geworden.
Ook bestaat het risico, zoals tijdens de pandemie al is gebleken, dat de schuldencrisis in de reeds met schulden overladen Afrikaanse landen nog verergert. Inflatie zal hun inkomsten en speelruimte verminderen, en de risicoaversie van de financiële markten in tijden van crisis kan de kosten van leningen doen stijgen, wat ten koste gaat van de ontwikkeling van opkomende landen en ontwikkelingslanden.
Gezien deze situatie is het risico van een daling van de uitgaven voor officiële ontwikkelingshulp aan Afrikaanse landen paradoxaal genoeg zeer reëel. In de eerste plaats omdat sommige Europese donorlanden de neiging zullen hebben zich in hun eigen moeilijkheden terug te trekken. Ten tweede omdat Oekraïne, dat in 2019 1,1 miljard dollar aan steun ontving, terecht grote investeringen nodig zal hebben voor zijn wederopbouw. Ten slotte omdat het opnemen van de uitgaven voor de opvang van vluchtelingen op het eigen grondgebied in de uitgaven voor ontwikkelingshulp het risico inhoudt dat de reële inspanning van de donoren ten aanzien van de armste landen wordt afgezwakt, zoals reeds is gebleken in 2015-2016 toen Syrische vluchtelingen aankwamen.
Ondersteuning van arme landen
We moeten ons dan ook dringend bewust worden van de ernst van de crisis waarin Vladimir Poetin niet alleen Europa heeft gestort, maar ook tal van kwetsbare bevolkingsgroepen overal ter wereld. We kunnen niet stilzwijgend toezien hoe voedselcrisissen zich ontwikkelen, hoe politieke instabiliteit dreigt, en zelfs hoe de Covid-19-pandemie weer de kop opsteekt in kwetsbare landen die alleen staan voor de economische en sociale gevolgen van dit verre conflict. De EU, de G7 en de G20 moeten actie ondernemen tegen alle gevolgen van de oorlog in Oekraïne, door de uitvoerembargo’s op levensmiddelen te beperken, zo spoedig mogelijk het volledige bedrag van hun bijzondere trekkingsrechten in het kader van het IMF toe te wijzen om de economieën van lage- en middeninkomenslanden te ondersteunen, en zich ertoe te verbinden de eerder overeengekomen niveaus van officiële ontwikkelingshulp te verhogen om extra middelen te verstrekken om deze crisis aan te pakken.
