27 september 1919 markeert een belangrijke dag voor gendergelijkheid in de geschiedenis van Nederland. Het is de dag waarop vrouwen in Nederland het recht kregen om te stemmen – mannen hadden destijds dat recht al.
Ik herinner me mijn blijdschap nog heel goed toen ik op mijn 18e het ijzeren geklepper van de brievenbus hoorde: mijn allereerste stembriefje. Geen seconde stond ik op dat moment stil bij de generaties vrouwen die, door jarenlang strijden, dit voor mij hadden mogelijk gemaakt.
Algemeen kiesrecht is zo verankerd in nationale constituties of grondwetten dat het anno 2019 haast niet meer weg te denken is. Het Nederlandse kiesrecht is inmiddels beschikbaar voor iedereen boven de 18 jaar. Dit recht blijkt echter niet zo vanzelfsprekend te zijn. Voor veel vrouwen is het nog steeds de realiteit dat hoewel ze kiesrecht hebben (met uitsluiting naar leeftijd of geletterdheid), het moeilijk is om van hun kiesrechten te genieten en daadwerkelijk naar de stembus te gaan door bijvoorbeeld veiligheidsrisico’s, stigma of een gebrek aan infrastructuur. Het is daarom belangrijk om stil te staan bij deze voortdurende strijd voor gendergelijkheid en vrouwenkiesrecht en de overwinningen die in het verleden geboekt zijn, maar ook bewust te zijn van de lange weg die nog te gaan is.
Lees hier het verhaal over acht moedige vrouwen die een belangrijke rol hebben gespeeld bij de invoering van vrouwenkiesrecht in verschillende landen (de selectie van onderstaande landen is willekeurig gekozen).
Aletta Jacobs, 1854-1929, Nederland
Aletta Jacobs is een prominent figuur in de Nederlandse geschiedenis en voorvechter in de strijd voor het vrouwenkiesrecht. Zo was zij jarenlang voorzitter van het landelijke bestuur van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht, de eerste vrouw die universitair onderwijs afrondde, de eerste vrouwelijke Nederlandse arts en de eerste vrouw die promoveerde – en dat terwijl zij in een tijdperk leefde waarin vrouwen werden gezien als tweederangsburgers. Na jarenlang acties voeren, demonstreren en discussiëren werd uiteindelijk in 1919 een wetsvoorstel in Nederland aangenomen die vrouwen dezelfde politieke rechten als mannen gaf en in 1922 vonden de eerste verkiezingen plaats waarbij vrouwen naast passief ook actief stemrecht hadden.
Funmilayo Ransome-Kuti, 1900-1978, Nigeria
Funmilayo Ransome-Kuti was niet alleen een lerares, maar ook een bekende vrouwenrechtenactivist in Nigeria. Ze sprak zich al vroeg uit over het belang van vrouwenkiesrecht en richtte een organisatie op voor zowel geletterde als analfabete vrouwen in Nigeria. Deze organisatie rolde uit in de Federation of Nigerian Women’s Societies in 1953 en voerde vele campagnes om op te komen voor vrouwenrechten, om de levensstandaard van vrouwen te verbeteren en om de oorzaken van armoede aan te pakken. Funmilayo Ransome-Kuti was tevens de eerste vrouw in Nigeria die auto reed en won de Lenin Peace Prize in 1970. Terwijl vrouwen in het zuiden van Nigeria al vanaf de jaren ‘50 mochten stemmen, mochten vrouwen in het noorden pas vanaf 1979 stemmen toen het universeel kiesrecht werd verankerd in de Nigeriaanse grondwet.
Amanda Labarca, 1886-1975, Chili
Amanda Labarca was geboren in 1886 in Chili en was een voorvechter in de strijd voor vrouwenkiesrecht. In haar studententijd was ze lid van verschillende organisatie die allen het doel hadden om vrouwenrechten te promoten. Amanda werd later professor en schreef verschillende boeken over educatie en feminisme met een kritische blik op de rol van vrouwen in de samenleving. In 1946 werd Amanda benoemd tot speciaal vertegenwoordiger van Chili naar de Verenigde Naties. Op 8 januari 1949 kregen Chileense vrouwen kiesrecht. Hoewel geen van de vrouwen die 35 jaar lang gestreden hadden voor dit recht bij een conferentie aanwezig mochten zijn ter ere van dit recht, werden wel de namen van de belangrijke feministen op de radio genoemd waaronder die van Amanda Labarca.
Emmeline Pankhurst, 1858-1928, Engeland
In Engeland baande Emmeline Pankhurst de weg voor vrouwen naar het stemhokje. In 1903 richtte ze de Women’s Social and Political Union (WSPU) op. Samen met andere vrouwelijke leden van deze organisatie streden zij voor hun rechten door veelvuldig te protesteren, demonstreren en door (honger)stakingen. Dit leverde veel bekendheid op. In 1928 kregen vrouwen in Engeland dezelfde kiesrechten als mannen.
Fusae Ichikawa, 1893-1981, Japan
In Japan ontstond aan het einde van de 19e eeuw de eerste feministische beweging. Vrouwen voelden zich onderdrukt in de samenleving en vochten onder andere voor toegang tot onderwijs. Deze strijd zette zich later voort in de strijd voor politieke gelijkheid. In 1924 ontstond de Women’s Suffrage League toen in hetzelfde jaar een wet werd ingesteld die uitsluitend mannen het recht gaf om te stemmen. Fusae Ichikawa was een van de leden van deze beweging en mede dankzij haar activisme werd in 1947 het universeel kiesrecht verankerd in de Japanse grondwet.
Melitta Marxer, 1923-2015, Liechtenstein
Liechtenstein was het laatste Europese land waarin vrouwen kiesrecht kregen. Vrouwen kregen dit recht namelijk pas in 1984. Melitte Marxer was een vrouwenrechtenactivist die jarenlang heeft gestreden voor dit recht. Ze was geboren in 1923 en samen met een aantal andere feministen vormden ze de Committee for Women’s Suffrage. Via referenda probeerden ze tevergeefs het kiesrecht uit te breiden. Ook dienden zij een klacht in bij het hooggerechtshof, maar de zaak werd verworpen. Ze gingen op zoek naar andere manieren om hun regering onder druk te zetten en reisden door Europa om op internationaal niveau hun gebrek aan rechten onder de aandacht te brengen. In 1983 arriveerden zij in Straatsburg waar zij de situatie voor de Raad van Europa toelegden. Hoewel dit leidde tot verschillende reacties in het thuisland, bleek het een slimme zet want in 1984 kregen vrouwen in het Liechtenstein het recht om te stemmen. Er is inmiddels een Zwitserse documentaire gemaakt over Marxer en de strijd voor vrouwenrechten in Liechtenstein.
Louise Weiss, 1893-1983, Frankrijk
‘la francaise doit voter’
De French Union for Women’s Suffrage werd in 1909 opgericht, toen elders in Europa dezelfde soort bewegingen ontstonden. Echter, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland en Engeland, kregen vrouwen in Frankrijk pas in 1944 het recht om te stemmen. Dit recht werd ingevoerd om de Franse vrouwen te belonen voor hun rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. Louise Weiss is een van de vele Franse suffragettes die een belangrijke rol speelde in de strijd voor kiesrecht. Vooral vanaf 1935 tot de Tweede Wereldoorlog was zij erg actief op dit gebied. In 1979 werd Louise Weiss Europarlementariër. Ze was toen 86 jaar oud en daarmee de oudste onder alle Europarlementariërs. Het hoofdgebouw van het Europese parlement in Straatsburg draagt nog steeds haar naam.
Samar Mohammad Badawi, geboren 1981, Saudi-Arabië
Ook in het Midden-Oosten maakten vrouwen zich hard voor het krijgen van kiesrecht. Saudi-Arabië deed er wereldwijd het langste over om vrouwen kiesrecht te geven. Pas in 2015 nam dit land een wet aan waarmee vrouwen de mogelijkheid kregen om te stemmen. Hoewel vrouwen in Saudi-Arabië inmiddels dus wel legaal naar de stembus mogen gaan, blijkt dit in de praktijk niet altijd even makkelijk. Vrouwen moeten namelijk altijd in het gezelschap zijn van hun echtgenoot of een mannelijk familielid (een Mahram) als ze buiten de deur willen gaan en toestemming van hen krijgen om bijvoorbeeld te reizen. Een wereldwijd bekende Saudi-Arabische vrouwenrechtenactivist is Samar Mohammad Badawi. Ze was de eerste vrouw die een rechtszaak voor vrouwenkiesrecht in Saudi-Arabië had aangespannen. In 2012 ontving ze de International Women of Courage Award, uitgereikt door Michelle Obama en Hillary Clinton, voor haar belangrijke strijd voor vrouwenrechten. Samar Badawi werd meerdere malen door de Saudische autoriteiten gearresteerd om haar het zwijgen op te leggen. Voor zover bekend zit Samar Badawi nog steeds in de gevangenis na haar arrestatie in 2018.
En nu?
Hoewel het te prijzen is dat vrouwen inmiddels dezelfde kiesrechten hebben als mannen, bereikt door het harde werk van vele feministen, zijn er helaas nog veel gender ongelijkheden. Niet alleen als het gaat om politieke en civiele rechten, maar ook vele vrouwen ontbreken hun economische en sociale rechten. Denk bijvoorbeeld aan toegang tot gezondheidszorg of de mogelijkheid tot educatie (in Sierra Leone mogen zwangere vrouwen bijvoorbeeld niet meer naar school). Genderongelijkheid belemmert de strijd tegen extreme armoede. Extreme armoede kan pas worden beëindigd als we de barrières voor vrouwen en meisjes weghalen. ONE zal de strijd tegen extreme armoede en genderongelijkheid nooit opgeven, maar we hebben jullie inzet nodig om deze strijd te winnen.
Onderteken hier de open brief en sluit je aan bij de wereldwijde strijd voor gelijkheid
